De robot in toga, over twintig jaar een vast beeld in de rechtbank? Dat beeld hebben veel mensen als het gaat over legal tech en automatisering in de juridische sector. Robots en kunstmatige intelligentie staan sterk in de belangstelling, en hun gebruik neemt gestaag toe. Zo verscheen onlangs een juridische robot die geheim-houdingscontracten kan beoordelen zonder menselijke tussenkomst. Nu steeds meer van zulke diensten hun opmars maken, roept dat de vraag op: Wat gaat de toekomst hier brengen?
Opkomst van legal tech
Legal tech, wat een prachtige term. Hip en technologiegeoriënteerd, en gericht op een sector die de afgelopen tien jaar veel aanzien heeft gewonnen. Harvey Specter meets Mission Impossible. De term legal tech verwijst eigenlijk naar alle technologie, met name ICT-technologie, die het werk van de juridische dienstverlener raakt. De recente opkomst van big data en kunstmatige intelligentie hebben legal tech op de kaart gezet, maar de technologie is natuurlijk al ouder.
Automatisering is natuurlijk geen nieuw verschijnsel. Al decennia wordt gewerkt aan het automatiseren van de zaken rondom het juridisch werk. Tijdschrijven, dossierbeheer en het opmaken van documenten bijvoorbeeld. Dit leverde een forse efficiencyslag op, maar veranderde niet fundamenteel de manier van werken van de juridische professional zelf. Een mooi recent voorbeeld van dit laatste is het juridisch toetsenbord: allerlei voor juristen relevante typografische functies met één knop beschikbaar. Zo is het paragraafteken en het copyrightsymbool direct beschikbaar en kan een document ook met één knop direct van enkele naar anderhalve of dubbele regelafstand worden gezet. Zelfs het invoegen van voetnoten is direct mogelijk.
De tweede stap kwam al dichter in de buurt: het automatisch kunnen opzoeken van referenties en jurisprudentie. Online databases maakten het achterhalen van bronnen en het zoeken naar onderbouwingen een stuk eenvoudiger. Modelcontracten gaven inspiratie bij het schrijven van overeenkomsten, en met generatoren konden teksten op maat worden samengesteld op basis van vragen gekoppeld aan tekstvarianten. Nog steeds was het werk zelf ongeveer hetzelfde, maar het leverde wederom een forse efficiencyslag.
De derde stap is wat we legal tech noemen: Een verandering van het juridisch werk zelf. Het analyseren van zaken met big data bijvoorbeeld: Welke strategieën zijn handig, wat weten we van deze rechter gezien eerdere uitspraken of wat hebben we bij andere klanten geleerd van deze wederpartij?
Het doorspitten van dossiers op ‘red flags’ of aantrekkelijke bestanden. Of het door een kunstmatige intelligentie laten analyseren van een brief van een wederpartij: Zit hier iets bijzonders in, kunnen we het met standaard- argumenten afdoen of hoeven we niet te reageren?
Kunstmatige intelligentie of AI is sterk in populariteit toegenomen. Het automatisch interpreteren van teksten en het herkennen van afwijkende dingen is iets waar computers erg goed in zijn, en laat dat nu precies zijn wat juristen ook veel moeten doen. De wijze van werken door een computersysteem is wel wezenlijk anders dan dat van mensen. Inhoudelijk begrijpt het systeem niet wat er staat, maar het is getraind om clausules of problematische formuleringen te herkennen aan de hand van vele voorbeelden. Zo kan het in nieuwe teksten zaken signaleren, die sterk lijken op de probleemclausules die hem eerder voorgehouden zijn.
AI werkt dus wezenlijk anders dan mensen. In de woorden van computerwetenschapper Edsger Dijkstra: “The question of whether machines can think, is about as relevant as the question of whether submarines can swim”. Machines werken fundamenteel anders. Ze kunnen teksten analyseren, data minen en correlaties aanwijzen. Die kunnen relevant zijn om beslissingen te nemen, maar het proces dat je dan volgt is onvergelijkbaar met de traditionele werkwijze. Een AI systeem zou bijvoorbeeld bij een rechtszaak precedenten zoeken en concluderen dat in 90% van de gevallen deze zaak verloren wordt, maar drijft dan puur op statistische vergelijkbaarheid. Een mens zou andere factoren zien, zoals hoe gevoelig het onderwerp tegenwoordig ligt, de verhouding van partijen en ga zo maar door.
Lawyerbots
AI- software van JPMorgan doet in een paar seconden wat voorheen 360.000 uur handwerk kostte, meldde Bloomberg onlangs. Het AI-softwarepakket COIN (Contract Intelligence) reviewt geldleningsovereenkomsten op allerlei punten, en kan dat natuurlijk veel efficiënter dan advocaten of juristen - en vraagt nooit om vakantie of een vrijdagmiddagborrel, staat er dan fijntjes bij. Voor juristen of advocaten lijkt dit het begin van het einde: worden ook zij weggeautomatiseerd door dit soort tools?
Ook in andere domeinen wordt deze technologie steeds vaker toegepast. Zo lanceerde JuriBlox Labs recent de lawyerbot NDA Lynn. Deze robot analyseert geheimhoudingsovereenkomsten (Non-Disclosure Agreements of NDA’s), populair bij veel zakelijke transacties. Bedrijven willen met elkaar samenwerken, maar willen vooraf vastleggen dat bepaalde zaken vertrouwelijk moeten zijn.
De NDA heeft daardoor het beeld van een standaarddocument gekregen. Juridisch gezien niet per se juist: elk contract is weer anders en moet dus toch even worden nagelopen voordat er kan worden getekend. Maar een NDA laten reviewen door een jurist is vaak veel werk en ook nog eens duur. Voor veel ondernemers is dat een lastig feit. Tegelijk wil ook niemand 'blind' een contract tekenen met mogelijk negatieve consequenties.
Lawyerbots zoals NDA Lynn helpen door middel van een geautomatiseerde analyse met als resultaat een inhoudelijk praktisch advies. De ondernemer uploadt een document in Word of PDF en binnen enkele minuten ontvangt hij een keurig overzicht van alle belangrijke aspecten en hoe ernstig dit voor hem uitpakt. NDA Lynn stelt slechts één vraag: Gaat u informatie geven, krijgen of allebei? De rest zit al in het vrij te gebruiken systeem.
De nieuwe rol van de advocaat
Steeds meer tools zoals NDA Lynn of COIN zullen de markt betreden en daarmee stukjes dienstverlening weg-knabbelen van de traditionele aanbieders daarvan. Immers, wie een NDA gratis laat checken door een robot of een due diligence met software doet, heeft geen dure uren van advocaten nodig. Dreigt daarmee het einde van de advocatuur? Nee. Deze diensten zijn een relatief beperkt deel van het werk. De NY Times schat dat slechts 4% van de tijd van juristen aan zulke reviews besteed wordt. Veel van dit werk werd al uitbesteed, dus het is vooral een verschuiving van werk voor deze partijen. Belangrijker is echter dat trends als deze niet zomaar te generaliseren zijn. Dat één aspect van het juridisch werk nu automatisch kan, betekent niet dat binnenkort een AI systeem in de rechtbank staat te pleiten of een geheel contract komt ophoesten.
Wat we op dit moment zien gebeuren is in feite niet meer dan een inhaalslag of efficiencyslag waarbij repetitief standaardwerk eindelijk automatisch kan. Dit is iets dat we eigenlijk moeten toejuichen; het schept ruimte om uitdagend werk te gaan doen. Mensen moeten doen waar zij goed in zijn: creatief nadenken en oplossingen bedenken, die nog niet eerder bedacht zijn.
Van maatwerk naar commodities
Deze transitie is nieuw, maar fundamenteel voor de juridische sector. Al eerder schetste de bekende Britse auteur Richard Susskind hoe deze transitie zou verlopen. Traditioneel leverden juridisch adviseurs volledig maatwerk, net als de kleermaker van vroeger die met een rol stof voor elke klant perfect maatwerk leverde. Slimme kantoren standaardiseren het proces en leveren maatwerk op basis van standaardclausules of snel aan te passen modelcontracten. Zij hebben half-affe broeken en jasjes in de kast en knippen de stof bij voor de klant.
Nog een stap verder gaan dienstverleners die hun documenten of adviezen als vast pakket kunnen aanbieden en er dus echt een product van maken. Er zijn dan bijvoorbeeld standaardkeuzes ingeprogrammeerd – bij een clouddienst hoort een bewerkersovereenkomst en de instellingen voor die laatste volgen uit keuzes bij het cloudcontract – waarmee snel tot een resultaat gekomen wordt. Confectie met maatwerk: die broek moet een paar centimeter uitgelegd, bij het shirt graag extra lange mouwen of ik wil mijn initialen geborduurd op de manchetten. Wie zulke producten heeft, kan ze gaan verpakken tot bundels. Een klant wil een contract voor diverse van zijn klanten. Dit contract kan dan worden geleverd in combinatie met beschikbaarheid van een jurist voor de onvermijdelijke bezwaren en onderhandelingen die hij zal krijgen over dat contract. De jurist kan bij zo’n standaardcontract ook goed inschatten hoeveel werk die onderhandelingen zullen zijn.
Commodificatie is de eindstap volgens Susskind. Hier is het product volkomen standaard en in vrijwel identieke vorm overal te krijgen. T-shirts in de kledingwinkel; geheimhoudingscontracten bij de juridische supermarkt. Hier is zeker geld mee te verdienen, maar het is nu wel een kwestie van de kosten goed beheersen én een reden verzinnen waarom de klant dat bij u zou doen. Bent u de goedkoopste, de makkelijkste of heeft u een bijzonder extraatje?
AI en robots bieden met name in die laatste fases een belangrijk voordeel. Wie daarmee producten kan aanbieden, kan de prijs fors verlagen en daarmee de markt veroveren. Overigens niet alleen voor standaardproducten, maar ook voor andere dienstverlening zoals onderhandelen, bedrijfsovernames en zelfs rechtszaken. Legal tech gaat dus de gehele sector aan.
Op naar de toekomst
Maar waarom nu pas? De ICT en haar innovaties kennen we al twintig jaar, waarom is het nu pas een hashtag waard dat juristen ook gaan automatiseren?
De juridische sector heeft een imago van weinig veranderingen. Ergens is dat logisch: het werk is fundamenteel niet anders dan zeg 400 jaar geleden. Ook toen waren er conflicten, die met juridische argumenten bevochten moesten worden of afspraken die op papier gezet moesten worden. De onderwerpen waren natuurlijk anders en de rechtsregels ook, maar dat doet er uiteindelijk minder toe. Tegelijk is het ook gek. De meeste juristen staan zeer open voor nieuwe ontwikkelingen, van de laatste gadgets tot grote maatschappelijke innovaties. En ook dat is logisch, dat is ook deel van het werk. Als je niet weet hoe faxen werken, dan kun je geen rechts-vragen over de rechtsgeldigheid van een faxbericht beantwoorden, om eens wat te noemen. Noviteiten horen bij het werk. Dus waarom bleef het juridisch werk dan zo lang hetzelfde?
Vele verklaringen zijn voorgesteld. Het declarabele urensysteem met name zou innovatie hinderen: wie efficiënter werkt, kan minder uren declareren. En als je dan ook nog een systeem hebt waarbij de partners een percentage krijgen van elk uur van hun medewerkers, dan is er wel een heel sterke prikkel tot veel uren draaien. Maar dat kan niet genoeg zijn: wie efficiënter werkt, draait weliswaar minder uren op een zaak, maar kan dan toch zeker de rest aan andere klanten besteden?
Voor mij zit het hem eerder in het simpele motto ‘Don’t change a winning team’. Kantoren die goed draaien, hebben het druk. In een drukke omgeving even een stevige verandering doorvoeren is niet wenselijk. Dat kost tijd en concentratie, en beide heeft men al te weinig. Dus dat komt volgend jaar wel.
Waarom nu dan wel? Klanten vragen steeds nadrukkelijker om verandering, om snelheid en kostenbesparing. En de rek is er wel een beetje uit in de kleine besparingen, het lagere uurtarief of uitsmeren van kosten. Daarnaast zien steeds meer bedrijven mogelijkheden om op nieuwe manieren juridische diensten aan te bieden. De traditionele monopoliepositie komt daarmee in gevaar. Ook dat dwingt tot nadenken over transformatie.
Inzet van AI is een manier om die transformatie te doorlopen. Maar het zit hem er dus niet in dat een AI systeem of robot gaat doen wat een mens deed. Het is een andere manier van werken om tot het gewenste resultaat te komen. Een voorbeeld uit de sector is de rechtsbijstandsverzekeraar. Die pakt zaken niet per se aan zoals een advocaat: ‘We hebben een recht, ik ga het halen’. Een verzekeraar zal rustig uit eigen zak de klant betalen waar die recht op heeft, als dat netto goedkoper is dan een procedure voeren. (Uiteraard komt dat via de premies weer terug, maar dat terzijde.) Dat is een wezenlijk andere manier van een zaak bekijken.
Dit soort ontwikkelingen zullen dus niet het einde betekenen van de traditionele juridische dienstverlening. Onderdelen zullen veranderen, worden overgenomen door legal tech diensten. Dat verschuift het accent voor de advocaat en andere dienstverleners.
