Pensioenen lijken vaak een ondergeschoven kindje te zijn. Hoe komt dit?
Allereerst heeft het onderwerp geen erg sexy uitstraling. Daarnaast is de pensioenmaterie complex, onder andere omdat het veel rechtsgebieden tegelijk beslaat. De fiscale, civiele en nog specifiekere pensioenwetgeving grijpen al snel op elkaar in. Daarnaast geldt dat het pensioen(advies)vak ook altijd een financiële/actuariële kant heeft, waardoor een specialist zowel in de breedte als in de diepte geschoold moet zijn. Al deze zaken samen maakt dat het vaktechnisch gezien een complex geheel kan zijn. Daarnaast speelt een rol dat pensioenproblemen/-claims niet direct aan de oppervlakte komen drijven, waardoor de bewustwording van het grote financiële belang er niet altijd is bij adviseurs en bij de werkgevers.
Tot slot hebben we in Nederland de situatie dat een groot aantal van de werknemers verplicht is aangesloten bij een van de bedrijfstakpensioenfondsen en dat maakt dat er in verhoudingsgewijs veel dossiers in beginsel ook geen pensioenproblemen lijken te zijn. Het heeft dus te maken met 3 aspecten: pensioenen zijn complex, er is weinig pensioenbewustwording en de gedachte is dat er relatief weinig pensioenproblemen zijn.
Hebben groei en innovatie bij de onderneming effect op het pensioenvraagstuk?
In Nederland hebben we zo’n 70 verplichtgestelde bedrijfstakpensioenfondsen, daarnaast zijn er pensioenregelingen die worden uitgevoerd door andere bedrijfstakpensioenfondsen (op basis van vrijwillige aansluiting, door ondernemingspensioenfondsen, beroepspensioenfondsen, pensioenverzekeraars en premiepensioeninstellingen. Het klopt inderdaad wel dat 85% van de werknemers deelnemer zijn in een van de pensioenfondsen. Maar let wel, naast deze pensioenfondsregelingen zijn er maar liefst 45.000 (!) collectieve verzekerde pensioenregelingen. Juist in deze hoek is het nodige misgegaan in zowel het recente als het verre verleden en is de grootste kans op pensioen- risico’s met de nodige financiële gevolgen aanwezig. Dit blijkt ook uit het onderzoek dat de AFM in 2010 heeft gedaan. Daaruit blijkt dat de kwaliteit van het pensioenadvies dat gegeven is in maar liefst 94% van de onderzochte gevallen matig tot (zeer) slecht was. Slechts in 6% van de gevallen bleek het advies als ‘redelijk’ te worden bestempeld. Veel van de geconstateerde risico’s zijn overigens nog steeds aanwezig bij ondernemingen.
Maar ook aan de andere kant van het pensioenveld (pensioenfondsen) zijn veel pensioenvraagstukken en bijbehorende risico’s, vooral wanneer ondernemingen ‘bewegen’. We merken in onze praktijk dat als er een- maal ‘bewogen’ wordt, dat je dan toch wel erg alert moet zijn op het ontstaan van eventuele pensioen- risico’s. Met ‘bewegen’ bedoelen we de situaties waarbij ondernemingen bijvoorbeeld andere ondernemingen overnemen, activiteiten afstoten, contracten met pensioenuitvoerders moeten verlengen, de arbeidsvoorwaarde pensioen willen (of moeten) wijzigen of hun strategie aanpassen waardoor ze meerdere en/of andere activiteiten gaan uitvoeren.
‘Kans dat een onderneming onder een ander pensioenfonds gaat vallen is opportuun’
Denk hierbij bijvoorbeeld aan een traditionele onderneming zoals een kledingmerk dat als producent tot op heden alleen verkocht aan de detailhandel maar nu zelf de switch maakt naar e-commerce en daardoor via internet aan particulieren gaat verkopen. De kans is groot dat (dit deel van) deze onderneming onder de werkingssfeer van een ander pensioenfonds gaat vallen. Wanneer de onderneming zich niet direct ‘aanmeldt’, dan zal het pensioenfonds op basis van de huidige wetgeving na een aantal jaren met terugwerkende kracht premies kunnen innen. En het feit dat dit onder de hoofdelijke aansprakelijkheid van de bestuur- der(s) van de onderneming valt, maakt dat dit als een groot risico kan worden bestempeld. De problemen of liever gezegd aandachtspunten op pensioengebied zijn dus groot te noemen.
Complexiteit?
Ondanks dat pensioendossiers ogenschijnlijk complex zijn, merken we aan de advocaten waarmee we samenwerken dat ze de ‘fundamentals’ snel onder de knie krijgen en dat die toch minder complex blijken dan gedacht. We merken dan ook dat advocaten met behulp van de juiste tools zich de ‘signaalfunctie’ snel eigen kunnen maken. Als ze eenmaal die drempel over zijn, dan zie je dat ze zich veel meer bewust zijn van mogelijke pensioenkwesties waardoor ze deze goed kunnen signaleren en daar ook goed richting aan kunnen geven.
Onze ervaring is dat advocaten graag concrete vragen willen kunnen stellen zodat ze in een dossier zaken gestructureerd kunnen ontleden en aanpakken. Dit kan door advocaten uit te rusten met checklists met daarin de nodige achtergrondinformatie en tips.
Een mooi voorbeeld is een zaak waarin, in het kader van een due diligence onderzoek, een team van advocaten aan de hand van onze checklist constateerde dat er mogelijk een verborgen claim aanwezig was doordat de target in het verleden pensioengaranties (ten minste een eindloonaanspraak) had afgegeven aan de werknemers. Onze actuariële sectie heeft de advocaten voorgerekend wat de financiële impact zou zijn, waardoor het pensioenonderwerp bovenaan de agenda van de onderhandelingen kwam te staan en dit bijna de ‘dealbreaker’ bleek te zijn.
Bewustwording
Qua bewustwording merken we duidelijk dat door de aandacht die het pensioenonderwerp de laatste jaren in de media heeft gehad, werkgevers wel (wat) alerter zijn geworden. Nu de babyboom de komende jaren met pensioen gaat, zien we dat werkgevers steeds vaker aansprakelijk worden gesteld omdat werknemers ontdekken wat hen in het verleden is ‘aangedaan’. Denk aan situaties waarbij werknemers onder valse voorwendselen zijn overgegaan van eindloonregelingen naar beschikbare premieregelingen en er nu (op de pensioendatum) achter komen dat ze wel heel weinig pensioen kunnen aankopen in vergelijking met de eind- loonregeling die men had.
Waarom is de pensioenmarkt voor advocaten interessant?
Ten eerste is het een interessante markt omdat er veel verborgen risico’s aanwezig zijn in pensioendossiers. Ook wordt het ontstaan van nieuwe pensioenvraagstukken verder aangejaagd vanwege het feit dat ondernemingen ‘bewegen’. En als derde speelt hierbij een rol dat pensioenrisico’s al snel een groot financieel en materieel belang hebben.
Toekomst
Maar ook het feit dat ons pensioenstelsel in de toekomst nog verder aangepast zal worden maakt de pensioenmarkt interessant. De overheid heeft onlangs de eerste stappen gezet naar een nieuw pensioen- stelsel en de volgende stappen worden de komende jaren gezet. Een voorzichtige blik in de toekomst leert dat dit veel nieuwe wet- en regelgeving zal gaan opleveren met naar verwachting ook een verschuiving in de (pensioen)verantwoordelijkheden voor werkgevers. Juist vanwege de grote hoeveelheid wijzigingen verwachten we dat er nog veel ‘bewegingen’ gaan plaatsvinden. Daarnaast constateren we dat pensioen steeds duurder wordt (dit als gevolg van het feit dat we tegenwoordig langer leven en vanwege de lage rente- stand), waardoor de materialiteit van het risico dus toeneemt.
Toegevoegde waarde
De toegevoegde waarde die een advocaat heeft voor de cliënt, zit voor de meeste kantoren in het signaleren van het pensioenvraagstuk. Een aantal kantoren zal zich verder ontwikkelen en zal een pensioensectie starten. De toegevoegde waarde voor cliënten is erg groot gebleken. Cliënten zijn zich vaak niet altijd bewust van het pensioenvraagstuk en willen dat de deskundige het probleem signaleert en ook zorgt voor een oplossing. Hierbij geldt overigens in zijn algemeenheid dat hoe eerder het probleem wordt opgelost, hoe kleiner de schade bedraagt. Dit heeft ermee te maken dat de prijs van pensioen stijgt naarmate de deelnemer ouder wordt. We horen van veel advocatenkantoren dat cliënten het ook logisch vinden dat advocaten de expertise om (pensioen)vraagstukken te kunnen signa- leren in huis hebben. Zo zal bijvoorbeeld de transactiepraktijk van een advocatenkantoor zich realiseren dat er veel risico’s kunnen zitten aan de merger- of aan de postmergerplannen van cliënten (denk hierbij aan harmoniseren van activiteiten, afstoten van activiteiten, etc.). De arbeidsrechtsectie van een advocatenkantoor zal haar internationale cliënt, die zich wil vestigen in Nederland, kunnen informeren over de arbeidsvoorwaarde pensioen en de belangrijkste aandachtspunten en risico’s.
Zijn er eigenlijk wel zoveel advieskansen in de markt?
Ja, er spelen veel actuele issues waardoor ons pensioenstelsel de komende jaren fors zal worden aangepast en werkgevers (nog) meer verantwoordelijkheden krijgen toebedeeld. Dit heeft onder meer te maken met de volgende elementen. Omdat de verdere aanpassing van ons pensioenstelsel op stapel staat, zullen de pensioenregelingen moeten worden aangepast/gemoderniseerd. Een ander aspect is dat er naast de bestaande ook nieuwe uitvoeringsvormen zullen worden geïntroduceerd. De solidariteit die in het verleden in pensioenregelingen verweven zat, komt steeds verder onder druk te staan. Wij nemen een toenemende behoefte aan individuele keuzes binnen de pensioenregeling waar. In zijn algemeenheid neemt de zorgplicht die op werkgevers (uit hoofde van ‘goed werkgeverschap’) rust toe, wat zich bijvoorbeeld uit in toenemende communicatieverplichtingen voor werkgevers. En omdat (ook) het pensioenlandschap steeds meer juridiseert, zijn er in de toekomst ook meer en meer pensioenrechtszaken te verwachten. Naast advieskansen uit actuele issues, vloeien veel zaken ook voort uit het ‘bewegen’ van ondernemingen. Dit heeft onder meer te maken met de omstandigheid dat de afgelopen jaren de wetswijzigingen (fiscaal, civiel) elkaar in hoog tempo hebben opgevolgd, waar- door ondernemingen hun pensioenregeling hebben versoberd. De wijze waarop deze versobering heeft plaatsgevonden (veelal eenzijdig vanuit de werkgever) strookt zeker niet altijd met de arbeidsrechtelijke regels van het wijzigen van arbeidsvoorwaarden. Een duidelijk waarneembare trend is dat pensioenregelingen worden aangepast van aansprakenregelingen (middelloon, eindloon) naar beschikbare premieregelingen. Het argument voor het wijzigen van de regeling ligt veelal in het feit dat de verzekeraar voor garantieregelingen (zoals middelloon en eindloon) een substantieel hogere prijs rekent (niveau uitvoeringsovereenkomst) waarna vervolgens de werkgever de pensioenovereenkomst met de werknemers wil aanpassen.
Dergelijke wijzigingen vereisen een zeer zorgvuldig proces van medezeggenschap en instemming waarbij goede advisering nodig is. Uit de juridische driehoek valt op te maken wat de verschillende rechtsverhoudingen zijn tussen partijen.
Dergelijke wijzigingen vereisen een zeer zorgvuldig proces van medezeggenschap en instemming waarbij een goede advisering nodig is. Wij merken ook dat verplichtgestelde bedrijfstakpensioenfondsen nog meer als voorheen aan het ‘jagen’ zijn op bedrijven die niet aangesloten zijn. Wanneer blijkt dat deze bedrijven on- der de werkingssfeer van het bedrijfstakpensioenfonds vallen, dan kan het pensioenfonds de onderneming en haar werknemers met terugwerkende kracht aansluiten. Gezien de power en het belang dat de pensioenfondsen hebben, is het zaak om cliënten hier goed tegen te beschermen.
Op welke terreinen vindt de samenwerking tussen advocaat en pensioenspecialisten plaats?
Voor een goede samenwerking is het van belang dat partijen dezelfde taal spreken. Daarnaast geldt voor ons voor het aangaan van een samenwerking ook de eis dat we veel moeten kunnen toevoegen. Wat dit betreft zijn we van mening dat we een goed partnership kunnen vormen, aangezien ons team bestaat uit ver- schillende juristen, oud advocaten en actuarieel specialisten die ervaring hebben met het werken met de arbeidsrecht-, familierecht-, en ondernemingsrechtpraktijk van advocatenkantoren.
Om wat voorbeelden over onze samenwerking met advocaten te noemen, hebben we onlangs een gespecialiseerd advocatenkantoor ondersteund in een zaak tegen een van de grootste bedrijven van Nederland.
Door het sparren over de pleitnota en het ondersteunen op fiscaal en actuarieel terrein zijn we in deze zaak gezamenlijk goed voor de dag gekomen.
In een andere zaak begeleiden we een onderneming en haar Amerikaanse advocaten bij een claim tegen de verkopende partij. Onze cliënt wordt geconfronteerd met werknemers die een beroep doen op oude garantieverklaringen die door de verkopende partij zijn afgegeven. Door zeer kritisch en scherp op de pensioen-juridische aspecten te focussen, behoeden we onze cliënt en haar advo- caten ervoor dat deze door de wederpartij in deze kwestie - waar (ook) voor de verkopende partij zeer grote belangen spelen - met een ‘kluitje in het riet’ wordt gestuurd. Onze vaktechnische input zorgt er voor dat partijen toch nader tot elkaar komen. (klik hier voor meer cases).
Link met de advocatuur
Naast bovengenoemde (meer) specifieke situaties, zijn er inmiddels veel issues waar advocaten over adviseren/procederen die ook een directe link hebben met pensioen. Veel arbeidsrechtadvocaten houden zich bezig of zullen zich bezighouden met de gevolgen van de Wet werk en zekerheid, waar ook het element pensioen(regeling) een rol kan spelen. Door ervoor te zorgen dat we advocaten begrijpen, door vooraf goed in te zien met welke pensioenvraagstukken advocaten te maken hebben of kunnen krijgen, kunnen we een goede (sparring)partner voor advocaten vormen.
Het is een grote kunst om de pensioenrisico’s en advieskansen op te sporen en dat is een vak dat pensioenspecialisten uitstekend verstaan. Pensioenspecialisten kunnen van waarde zijn voor advocaten door ze uit te rusten met tools waarmee advocaten zelf de risico’s en kansen kunnen signaleren. Door kennisdeling en samenwerking op dossierniveau krijgen advocaten ook steeds meer gevoel met de juridische maar ook de financiële/ actuariële kant van het pensioenvraagstuk. Dit delen van kennis vullen we onder meer in door het geven van ‘in house’ opleidingen bij advocatenkantoren.
Waar zit de reciprociteit tussen de advocatuur en Foederer PensioenConsultants?
Door bovengenoemde kennisdeling (bijvoorbeeld via opleidingen) en het geven van tools ontstaat een samenwerking van specialistische expertise waardoor advocaten in staat worden gesteld om het voor hen tot nu toe vaak nieuwe pensioenadviesgebied van een dossier aan te kunnen.
‘Versterking concurrentiepositie door samenwerking’
Daarbij komt Foederer PensioenConsultants regelmatig pensioenkwesties tegen waar een advocaat bij nodig is, bijvoorbeeld een ondernemingsrecht advocaat die het overnamecontract beoordeelt in de eerder geschetste situatie. Een dergelijke samenwerking versterkt dus de concurrentiepositie van zowel de advocaat als de pensioenspecialist. Voor cliënten is het ook erg belangrijk dat beide specialisaties elkaars taal spreken zodat het proces efficiënt verloopt.
Je bent partner bij Foederer PensioenConsultants. Wie of wat is Foederer?
Foederer is een adviesorganisatie met een rijke historie. Inmiddels bestaat de organisatie 55 jaar en zijn we in Nederland uitgegroeid tot een top 20 accountantskantoor. Sinds 2014 zijn we lid van het Crowe Horwath netwerk, het nummer 9 netwerk ter wereld op het gebied van accountancy, tax, advisory en corporate finance. Crowe Horwath International is een bijzonder professioneel netwerk van 200 onafhankelijke hoogwaardige advieskantoren met vertegenwoordiging in 120 landen. We werken nauw samen met onze internationale collega’s en dat stelt onze cliënten in staat om makkelijker zaken te doen in het buitenland. We groeien tegen de stroom in en dan met name in bijzondere adviesgebieden zoals international tax, pensioenadvies en corporate finance. Wilt u meer informatie of contact met Bram Krijnen zie ook http://www.foedererpensioen.nl/over-ons/contactpersonen/bram-krijnen.html