Vorig jaar sprak ik een begenadigd spreker over toekomstige ontwikkelingen. Hij had zojuist een verhaal verteld op een congres over de advocatuur en hoe die er over 10 jaar uit zou kunnen zien. Ik vond het een mooi en helder verhaal, waarbij veel technologie werd aangehaald die nu al beschikbaar is of goed voorstelbaar is. Met andere woorden, het was behoorlijk realistisch. Ik ging mee in de flow waarbij de advocaat over 10 jaar m.b.v. zijn persoonlijke digitale assistent het werk indeelt, maar ook zijn privéleven ontzorgt. De assistent zorgt ervoor dat de zelfrijdende auto op tijd komt om naar klantafspraken te rijden. Ter plekke is alle relevante informatie digitaal beschikbaar en de advocaat krijgt nog even de laatste nieuwtjes over de klant te horen. Natuurlijk kan dit nog veel concreter en specifiek gericht op het daadwerkelijke werk van een advocaat, maar onrealistisch was het zeker niet.
Innovatie of amusement
Het verhaal werd echter lauw ontvangen door de advocaten in de zaal; in die zin dat het leidde tot weinig discussie of instemming, maar meer een ‘ver van mijn bed show’, of een ‘stuk amusement’. Dat was teleurstellend, omdat er juist deze keer veel advocaten aanwezig waren die niet vaak deelnemen aan seminars die over vernieuwing gaan. Meestal ontmoet ik daar de bekende koplopers die zeer geïnteresseerd luisteren naar vernieuwende sprekers. In de praktijk blijkt het daadwerkelijk doorvoeren van vernieuwingen echter weerbarstig. De wat matte reactie uit de zaal lijkt dus exemplarisch voor de terughoudendheid in het doorvoeren van veranderingen in het dagelijkse werk.
Veel digitalisering maar weinig vernieuwing
Velen zullen opmerken dat er juist veel is veranderd of op het punt staat te veranderen. Zoals digitale uren-registratie, document management, klantregistraties, facturatie, financiën, juridische zoeksystemen, e-mail en tekstverwerken. Dat is waar, maar de overeenkomst van al deze technologieën is dat er weinig wezenlijk verandert in de manier van werken. Het is digitalisering van bestaande processen. Het wordt wat efficiënter omdat er minder secretariaat nodig is en de klant zelfwerkzaamheden kan uitvoeren in revisies en commentaar, er zijn minder papierkosten, etc. Maar digitalisering zó inzetten dat het leidt tot nieuwe werkzaamheden, andere toegevoegde waarde of nieuwe samenwerkingen gebeurt nog veel te weinig. Het is nu nog nieuwswaardig als je een klantenportaal introduceert of als je standaardcontracten aan klanten digitaal aanbiedt.
Waar blijven dan de gepassioneerde advocaten?
Waar blijven de gepassioneerde advocaten, die smachten naar vernieuwing en weten dat er zo veel kansen en mogelijkheden zijn. Waarom lijken veel advocaten zich niet te willen verdiepen in wat er om hen heen gebeurt en wat het voor hen kan betekenen?
Ik vraag me dan af:
Waarom je niet wilt weten hoe je om moet gaan met kunstmatige intelligentie? Het kan veel routinematig werk overnemen en ruimte geven om echt te excelleren in je eigen kwaliteiten.
Waarom wil je niet overal je dossiers digitaal beschikbaar hebben? Je kunt overal en altijd bij alle stukken, digitaal zoeken, samenwerken en delen met anderen en de klant.
Waarom wil je nog steeds je e-mail printen? Veel secretariaten zijn een belangrijk deel van hun tijd bezig met het ordenen van het papieren dossier, met name de e-mails; dat zijn kostbare euro’s die makkelijk bespaard kunnen worden.
Waarom wil je geen HBO-juristen inhuren voor het standaard werk binnen de dossiers? Het is goedkoper en mogelijk zelfs beter vanwege de focus en aandacht.
Waarom wil je geen slimme software en zoekmachines inzetten om de grote hoeveelheden documenten te doorzoeken? Er zijn zoveel slimme oplossingen beschikbaar om snel te zoeken, dwarsverbanden te leggen en patronen te herkennen die het menselijk vermogen overstijgen. Ook hierbij geldt dat je vervolgens de focus kunt leggen op je eigen unieke meerwaarde als professional
Waarom wil je niet weten hoe papieren contracten veranderen in digitale ‘smart contracts’ met blockchain? Hier wordt veel over geschreven, bijvoorbeeld de blogs ‘Smart contracts in de advocatuur’ en ‘How blockchain will change the legal industry’. Het veronderstelde effect is dat contracten ‘gecodeerd’ worden en automatisch worden uitgevoerd. Dus je hebt minder snel een advocaat nodig bij het opstellen van een contract en contractbreuken zullen minder vaak voorkomen, omdat een smart contract dit voorkomt. (meer voorbeelden zie: Dutch Legal Tech nieuwsbrief en LegalBusinessWorld).
Op elk van de vragen is wel een antwoord te geven: Dat het toch prettig is om van papier te lezen, dat het nu even te druk is, dat een klant een papieren dossier wil, dat het nu onvoorstelbaar is dat er een volledig digitaal contract is of dat het toch echt makkelijker is om het standaard werk even snel zelf te doen dan hiervoor een HBO-jurist te instrueren. Stuk voor stuk legitiem, wellicht, maar het is niet het volledige plaatje. Het kan ook het volledige plaatje niet zijn, want in andere vakgebieden kan het wel gewoon. Accountants en adviseurs doen vrijwel alles digitaal en maken steeds meer gebruik van moderne toepassingen en velen kijken geregeld vooruit naar wat er de komende periode beschikbaar komt. Datzelfde geldt voor medisch specialisten die niet massaal, maar toch zeker in grote getale kijken naar mogelijkheden om hun vak sneller, beter, efficiënter of gewoon prettiger uit te kunnen voeren.
Echte digitalisering leidt tot verstoring van het verdienmodel
Nee, het antwoord ligt dus elders. Ik kom, na veel gesprekken en menige discussie tot een andere mogelijke conclusie, namelijk dat vakmatige digitalisering voor een verstoring in het verdienmodel zorgt. Het betekent dat op een andere manier gekeken wordt naar de toegevoegde waarde die geleverd wordt. Een advocaat die in staat is om met slimme technologie een advies te geven in tegenstelling tot een advocaat die paralegals jurisprudentie laat uitpluizen, maakt minder uren en declareert minder. Tenzij je een ander verdienmodel hanteert. Maar ja, waarom? Verandering en vernieuwing kosten tijd, geld en op zijn best, als je het verdienmodel goed weet aan te passen, verdien je mogelijk hetzelfde als je gewoon blijft doen wat je nu ook doet. Alleen is de vraag of het bestendig is. De vele predikers van ‘u zult en moet veranderen, anders doet de concurrent het wel’ ten spijt, de veranderingen gaan traag (The Future of Law van Susskind is ruim 20 jaar geleden verschenen). Nu ben ik niet zo’n doemprediker maar begrijp eigenlijk vooral één ding niet. Waarom vind je het niet gewoon leuk, boeiend of interessant om met vernieuwing bezig te zijn? Het is je vak, je passie. Ik ga hierover altijd het gesprek aan. Ik kan me goed voorstellen dat het lastig is om vanuit bestaande patronen aan vernieuwing te denken en advocaten die vanuit passie over hun werk nadenken, zullen hier wel mee bezig (willen) zijn.
Op dit moment werk ik aan een artikel waarin ik nader in ga op de invloed van de digitalisering van onze wereld op de advocatuur. Daarbij maak ik de technologische innovaties hanteerbaar door deze te clusteren. Sneak preview: Slechts een van de clusters leidt tot het wegvallen van werk door digitalisering. De overige clusters gaan over het toepassen van technologie en het omgaan met de explosie aan data en vormen veelal juist nieuwe kansen voor vernieuwende advocaten. Interesse in dit artikel, volg mij dan op LinkedIn en twitter en houdt LegalBusinessWorld in de gaten.
Timo Schrama adviseert en begeleidt organisaties bij het invoeren van digitale innovaties. Zijn focus ligt op digitale strategievorming, ICT projecten en procesvernieuwing bij professionele dienstverleners, waaronder de advocatuur.