Ha! En wij hier maar iedere week een lans breken voor helder taalgebruik (Begrijpelijk Nederlands, Plain English, geef het beestje een naampje). Maar pas op! Helder taalgebruik kan ook je baan kosten… Vorige week namelijk werd de hoofdeconoom van de Wereldbank, Paul Romer, een vaakgefluisterde naam voor de Nobelprijs, ontheven van zijn taak als baas van de onderzoeksafdeling. De reden? Hij dreigde de door zijn afdeling geschreven rapporten te blokkeren als het woord “and” meer dan 2,6% van de tekst zou innemen. (Lees hier het artikel uit de Volkskrant)
Dat was tenminste de catchy headline in de pers. Nu de achtergrond. Paul Romer is pas sinds oktober 2016 hoofdeconoom bij de Wereldbank. Een van de eerste dingen die hij deed, was onderzoeken hoeveel Wereldbankrapportages eigenlijk werden gelezen. Het resultaat: van de 1.611 in dat jaar op Internet gepubliceerde Wereldbank-onderzoeken werd maar liefst 32% nooit door iemand gedownload…
Toevallig (?) publiceerde het Literary Lab van Stanford University in maart 2015 een rapport: Pamflet 9, Bankspeak: The Language of World Bank Reports, 1946-2012 (hier te lezen). De conclusie van dit rapport was dat de taal die de Wereldbank “has become more ‘codified, self-referential, and detached from everyday language since the bank’s board of governors held their inaugural meeting in 1946”. En dat met name in de laatste 20 jaar. Pamflet 9 (etc.) muntte de term: “Bankspeak,” ofwel “a vague ‘technical code’ that symbolized the lender’s organizational drift.
De schrijvers van Pamflet 9 (etc.), de heren Franco Moretti (literatuurwetenschapper) en Dominique Pestre (geschiedeniswetenschapper) tonen op overtuigende wijze aan dat het taalgebruik in de Wereldbankrapporten in (met name) de laatste 20 jaar rigoureus is veranderd. Om wat voorbeelden te noemen:
Oorzaak en gevolg: in de eerste 40 jaar rapporteerde de Wereldbank voornamelijk bestaande situaties, gevolgd door de nodige stappen om tot verandering te komen en de resultaten van de genomen acties. Feiten dus. De laatste 20 jaar wordt er nog maar zelden een “verhaal” verteld en is dit (volgens de schrijvers:) 'verworden' tot ondoordringbaar managementspeak.
Nominalisaties: de schrijvers van Pamflet 9 (etc.) geven in figuur 8 van hun rapport een goed beeld van de explosie van nominalisaties in de laatste 20 jaar, vergeleken met de eerste 40 jaar. Nominalisaties zijn zelfstandig gemaakte werkwoorden, vaak te herkennen aan -(t)ion of -ment op het einde van een woord (provision, formulation, reduction, management etc.). Actie en handelingen worden door nominalisaties als het ware geabsorbeerd in een zelfstandig naamwoord en het resultaat is een
abstracte één-dimensionale wereld; als je het hebt over “managers” kun je er in ieder geval nog handelende personen bij voorstellen, “management” is een activiteit die al vooraf in het woord zélf vastgelegd is.
En…en…en: en ja, natuurlijk komt de lawine van ands ook ter sprake. Figuur 10 in het artikel laat zien dat in 2015 maar liefst 7% van Wereldbankrapporten uit het woord and bestond, vergeleken met 2,6% in de jaren 1945-1965. Na de ontheffing uit zijn functie van onderzoeksafdelingbaasje zei Romer dat zijn limiet aan het woord and slechts een gimmick was: “They’ve worked it down to 3.4 percent. We’re getting there”.
Dit waren slechts drie voorbeelden uit Pamflet 9 (etc.). Er staan er nog veel meer in. Als de Wereldbank (of om het even wie of wat) wil dat hun rapporten vaker worden gelezen, moeten ze beter worden geschreven, is (was?) de simpele boodschap van Romer. En om dat te onderstrepen besloot Romer na zijn ontslag zijn interne blogs over dit onderwerp openbaar te stellen. Vooral deze is de moeite waard eens te lezen.