Een vriend van mij, laat ik hem David noemen, is onlangs gescheiden van zijn vrouw. Dat is vervelend maar het kan gebeuren. David en zijn vrouw wilden de scheiding zo soepel mogelijk laten verlopen, vanwege hun twee kinderen maar ook omdat ze vinden dat ze een mooie tijd hebben gehad en vrienden willen blijven. Zo gaat het vaak maar helaas niet altijd, en dan is er een prachtige maatschappelijke rol voor u weg gelegd. Een andere vriend, hij heet Klaas, is niet gescheiden en zal dat ook niet gaan doen, maar zo wel dan zal met hem hetzelfde scenario verlopen. Voor deze vrienden en vele anderen is een rechter helemaal niet nodig, een aantal richtlijnen voor de verdeling en een convenant volstaan.
U bent er voor de gevallen dat het zo niet verloopt, zoals voor de dochter van Klaas en zijn vrouw. Zij was getrouwd met een handige jongen, ik noem hem hier Erik, met in zijn inner circle een aantal adviseurs die de randen van wet en fatsoen opzoeken, zoals fiscalist Frankie die de pers heeft gehaald met zijn merkwaardige fiscale constructie in een andere echtscheiding, financieel adviseur Arjan en bankier Ernst. Toen eenmaal een scheiding aanstaande was, al dan niet met voorbedachten rade, hebben Frankie en Arjan samen met Erik een aantal constructies bedacht met een tweede hypotheek, B.V.’s, kapitaalverzekeringen, Antillen-routes, enzovoorts. Ernst heeft voor de soepele uitvoering gezorgd, niet gehinderd door enige zorgplicht en overigens pas bereid tot een toelichting op de constructie en de uitvoering ervan na interventie van de AFM. Het resultaat van het ontbinden van het huwelijk onder huwelijkse voorwaarden met koude uitsluiting bleek niet te getuigen van warme intenties. De 45-jarige dochter bleef met een schuld van € 725.000 achter die Erik en Frankie hebben geconstrueerd, en die zij nooit zal kunnen betalen waardoor Erik geen alimentatie hoeft te betalen. ‘De vrouw’ zoals de fiscalist, de financieel adviseur en de bankier haar evocatief noemen, werd vervolgens uit haar huis verjaagd en moest weer bij haar ouders gaan wonen. En de rechtbank moest worden opgezocht om dochter uit de door Erik en zijn kornuiten vooraf ontworpen ellende te doen ontsnappen. Mijn vriend Klaas heeft zijn in veertig jaar opgebouwde spaarpot van vijf ton euro’s omgekeerd om de rechtsgang van zijn dochter te kunnen betalen. Kijk, nu hebben we u nodig, meneer de rechter! En de verwachting van Klaas en zijn vrouw en dochter was dezelfde als die van mij, namelijk dat we in een rechtsstaat leven en we daarom fluitend hoge belastingen betalen. En voor u, meneer de rechter, is dit toch waarom u rechter bent geworden? Niet om de scheidingsconvenanten van brave burgers ceremonieel te ondertekenen maar om de goeden tegen de slechten te beschermen? Nou, dit is zo’n casus waarvoor u uw professionele leven hebt geofferd en kunt u laten zien dat uw leven zin heeft.
Maar wat heeft u er een puinhoop van gemaakt. Om te beginnen waren er (tot nu toe althans, de teller loopt nog even door) in de 24 verschillende zittingen 24 verschillende rechters. Dit heeft niets te maken met het kennen van wetboeken en het toepassen ervan. Het ontwerpen van processen vereist geen juridische vakdiploma’s maar organiseerkennis. Als u niet in staat bent om de rechtsgang zo in te richten dat een rechter of een groepje rechters zich kunnen vastbijten in de situatie van een legaal opgelichte burger, dan verraadt dit organisatorische incompetentie. Daarnaast suggereert het volslagen desinteresse in het leed van burgers die u nodig hebben. U en al uw collega’s zijn niet geïrriteerd opgestaan met de observatie dat hier onrecht wordt aangedaan door een criminele bende boeven. Geen van u heeft besloten om de gewiekste constructies van deze witte boorden criminelen eens goed te gaan bestuderen en de feiten te controleren. Ik ben geen jurist, maar het kostte me slechts een paar uurtjes om bijvoorbeeld te kunnen vaststellen dat vele feiten niet overeenkomen met de pleidooien van Erik’s advocaat, mevrouw Sylvia. Zij mag dus kennelijk ongestraft de leugens van haar klant in haar stukken in uw rechtszaal inbrengen en wordt niet door u gecorrigeerd. Sterker nog, omdat u zich niet heeft verdiept in de feiten worden de leugens ook nog eens argumenten. Ik ben geen fiscalist, maar bewijsstukken over schimmige Antillen-routes en een onduidelijk ondertekende tweede hypotheek met Erik’s eigen B.V. hebben binnen tien minuten mijn achterdocht gewekt. En op basis van dit alles neemt u besluiten die werkelijk kant noch wal raken. Denk niet dat ik hier overdrijf, ik ben nog mild voor u. Het is toch uw dagelijkse werk om witteboordencriminelen plus hun fiscalisten en advocaten te begrijpen, hun constructies te doorzien en burgers te beschermen tegen de wandaden van witte boord criminelen? Mijn conclusie is dat u dat niet doet. U laat criminelen lopen en de gewone burgers worden geruïneerd. Nog heel even en Klaas moet het opgeven vanwege de door u huizenhoog opgelopen juridische kosten. Ik vermoed dat dit ook de opzet is van Erik en zijn malafide gevolg.
Ik hoop dat u bent blijven lezen na uw irritatie over mijn vermeende onwetendheid over de rol van de rechter. Tenminste zult u rode vulpenstrepen door mijn tekst hebben gezet, en vermoedelijk dacht u daarbij ‘ha nu heb ik je te pakken’. Helaas meneer de rechter. Ook deze tekst is nagelezen en gecorrigeerd door een ervaren en betrouwbare jurist. Van hem begrijp ik dat de rechter ‘een beslisambtenaar is en geen controleur’. Nu ben ik verre van enthousiast over uw vermogen om te beslissen, sterker nog het is uw grootste probleem zoals ik in mijn vorige brief verwoord heb, maar dit terzijde. Maar waar vindt de controle dan wel plaats? Niet in de rechtszaal, want advocaten worden niet geacht de leugens van hun klant te controleren en liegen dus ‘in commissie’ vrolijk met de boeven mee. U kunt dus niet vertrouwen op de juistheid van de pleidooien. En hier ligt het probleem. U wordt voorgelogen, u weet dat ook of u zou het in elk geval kunnen en moeten weten. Sterker nog, u gaat er zelfs vanuit dat de advocaat liegt want voor hem of haar wordt het belang van een crimineel hoger geacht dan die van de opgelichte burger en van de maatschappij. Ook elders wordt niet gecontroleerd, dus er vindt geen waarheidsvinding plaats. Dan is het een simpele oefening in logica. Als u verwacht en niet kan verbieden dat advocaten liegen, en als u het toestaat dat fiscalisten schimmige constructies bedenken, en als u het toestaat dat verdachten de rechtsgang manipuleren, dan moet u gewoon toch maar gaan controleren. Hetgeen ook de verwachting van alle burgers in Nederland is. Want toestaan dat er gelogen wordt om u vervolgens te verschuilen achter de (kennelijk ook internationaal gebruikelijke) norm dat u slechts beslist en niet controleert kan niet. Dan bevoordeelt u de slechten en benadeelt u de eerlijke en opgelichte burgers. Dan bestaat rechtvaardigheid gewoon niet in het rechtssysteem en dan is uw professionele leven zinloos.
Laat ik het anders formuleren. Het rechtssysteem is een middel tot een hoger maatschappelijk doel, en dat noem ik kortheidshalve rechtvaardigheid. Het recht moet ervoor zorgen dat mensen niet het recht in eigen hand nemen. Als het huidige systeem niet leidt tot een gevoel van rechtvaardigheid dan loopt u het risico dat mensen alsnog het recht in eigen hand nemen. Dan luidt de conclusie dat het huidige systeem niet het juiste middel is tot het hogere doel en dat het derhalve als mislukt moet worden beschouwd. De volgende stap is dan om opnieuw te beginnen met een nieuw juridisch model. Want u kunt wel blijven herhalen tegen mij en alle andere brave burgers in onze samenleving dat het vanaf de Romeinen eeuwlang opgebouwde en nauwelijks geïnnoveerde rechtssysteem prachtig is, maar als het niet meer werkt dan werkt het gewoon niet meer. Het communisme was ook een mooi door mensen bedacht theoretisch bouwsel maar het werkte gewoon niet en is afgeschaft of althans zodanig onherkenbaar gerenoveerd totdat het wel werkte. En als u weigert om in het belang van de burgers te innoveren dan houd ik u bij dezen verantwoordelijk voor de gevolgen. Er is op de hele wereld geen oprechter en eerlijker mens te vinden dan mijn vriend Klaas, en als hij zegt dat hij zo gefrustreerd is over uw optreden dat ‘je Erik iets zou moeten aandoen’ dan weet u waar uw geliefde rechtssysteem toe leidt. Hoever wilt u het eigenlijk laten komen voordat u de realiteit onder ogen gaat zien?
Want de realiteit liegt er niet om. Volgens het CBS kwamen in 2014 16 vrouwen, 12 mannen, acht jongens en drie meisjes om door geweld van de kant van een (ex)partner of ouder. Dit is een kwart van de gevallen van moord en doodslag in Nederland. Hier bent u gedeeltelijk verantwoordelijk voor. Voor de bijdrage van het rechtssysteem aan het aantal zelfdodingen heb ik geen cijfers kunnen vinden, maar uit mijn eigen kring weet ik dat die er ook zijn. En het rapport van HiiL, waarover later meer, meldt dat ruim de helft van de Nederlanders die scheidingsproblemen hebben gehad, aangeeft dat hun probleem het leven in grote mate of in zeer grote mate negatief heeft beïnvloed. Bij ruim een derde is er sprake van lichamelijke gezondheidsklachten. Bijna driekwart ervaart psychische gezondheidsklachten. Na een scheiding is er meestal een periode van verminderd psychologisch, sociaal en fysiek welzijn. Verschijnselen van depressie en angsten komen veelvuldig voor, en de slachtoffers van uw rechtssysteem leven minder lang. Kortom, u pleegt strafbare feiten tegen onze samenleving door een systeem te handhaven dat tot zelfmoorden, mishandelingen, lichamelijke en geestelijke problemen leidt. Naast het persoonlijke leed dat u veroorzaakt legt u bij de maatschappij ook nog eens de enorme rekening neer voor de gevolgen van uw onvermogen om het hogere doel rechtvaardigheid te realiseren en uw onwil om daaraan iets te doen. Ongetwijfeld niet in uw juridische redenatie maar wel in die van mij en miljoenen Nederlandse burgers. Ik weet dat ik u hierover geen proces kan aandoen want dan treed u ik uw juridische bouwwerk binnen en dan verzint uw advocaat wel weer een juridische list om te ontsnappen. Daar begin ik dus niet aan.
U blijkt op meerdere domeinen slecht te presteren. In het recente rapport van HiiL over het functioneren van ons rechtssysteem dat mij is toegezonden door een verontruste jurist, is naast echtscheidingen ook uw oplossend vermogen bij conflicten over de aankoop van producten, discriminatie en burenruzies onderzocht. Klaas blijkt zich te bevinden in het gezelschap van een paar miljoen Nederlandse burgers. Volgens dat rapport komen er elk jaar 4,3 miljoen rechtsproblemen bij, die duren gemiddeld een paar jaar en 5 procent daarvan zelfs langer dan vier jaar. In 2014 loste u maar 51 procent van de conflicten op tegen 60 procent in 2009, en het gemiddelde rapportcijfer van respondenten op een tevredenheidsonderzoek voor de uitkomst is een 5.6, net geen zesje dus. Ongeveer uw rapportcijfer op de middelbare school voor de exacte vakken vermoed ik. Dit cijfer moet gecorrigeerd worden, want ook de betrokken boeven wordt naar een cijfer gevraagd en die zijn naar verwachting lyrisch over u. De conclusie: u krijgt van een paar miljoen gewone burgers een onvoldoende, net als van mij. Ik heb dit rapportcijfer daarna onwetenschappelijk getoetst in mijn uitgebreide vriendenkring. Degenen die ervaring hebben opgedaan met het rechtssysteem en geen jurist zijn, dat waren mijn twee criteria, gaven u een vette onvoldoende. Een veel lager cijfer dan het genoemde rapport. Met een gemiddelde van 3 op een 10-puntschaal scoren ze wel weer hoger dan ik. U bent kortom gezakt voor uw maatschappelijke praktijkexamen.
Volgens het rapport bent u onderdeel van een rechtssysteem dat ‘kostbaar is, niet levert wat mensen nodig hebben, en soms ronduit schadelijk is’. Het rapport zegt bovendien dat het ‘niet aan de spelers, maar aan het spel en strakke, verouderde spelregels ligt. De kennis en technologie om dat te verbeteren liggen klaar. Maar de juridische sector zit vast en is te veel van juristen. Rechtvaardigheid moet de ruimte krijgen, juist nu. De juridische sector is van juristen’. Interessante toevoeging: ‘dat ligt niet aan de spelers’. Waaraan dan wel? Systemen zijn abstracties van afspraken tussen mensen en bestaan niet zonder de spelers, dus als de spelers niets doen dan ligt het gewoon wel aan hen. En u doet niets, dus het ligt ook aan u. Uw toga (ja ik blijf erop doorgaan) is dus geen uniform zoals in de vorige brief is omschreven maar een boetekleed. Kijk, dat klinkt een stuk aannemelijker. Gooi zoals Prins Claus zijn stropdas uitdeed om een daad te stellen uw toga theatraal de rechtszaal in met de woorden: ‘Zo kan het niet langer, ik wil een zinvol leven door een positieve bijdrage te leveren aan rechtvaardigheid in Nederland, en dat lukt zo niet’. Of ga gewoon een paar maanden staken, op dit moment is dat beter voor de burger dan op deze manier te blijven doorwerken. En ga vervolgens iets doen aan het huidige rechtsstelsel dat het witteboordencriminelen en schimmige fiscalisten mogelijk maakt om samenzweringen tegen de burger te ontwerpen, nota bene met uw medewerking. Zolang u niets doet moet u uw boetekleed aanhouden, niet alleen in de rechtszaal maar ook op straat zodat iedereen kan zien wat u bent.
Het genoemde rapport heeft de titel ‘Menselijk en rechtvaardig. Is de rechtsstaat er voor de burger?’ en is geschreven door Maurits Barendrecht, Krijn van Beek en Sam Muller van het bedrijf HiiL. De gestelde vraag wordt ook beantwoord. Nee dus. Het rapport staat vol met feiten, observaties en conclusies die niet zonder gevolgen kunnen blijven. Neem deze: ‘Al het geld en alle energie gaan naar meer van hetzelfde: agenten, officieren van justitie, advocaten en rechters. Die blijven werken met routes naar rechtvaardige oplossingen die stammen uit de negentiende eeuw. Juristen moeten intussen steeds harder werken om met niet goed werkende procedures de problemen op te lossen die mensen bij ze neerleggen. Hiervoor heb je steeds meer juristen nodig en dan nog lukt het steeds minder’. U krijgt dus wel geld om te verbeteren maar die besteedt u aan versleten procedures en volgens de principes van de negentiende eeuw.
De negentiende eeuw. Dat was nog eens een mooie tijd. Rechters verplaatsten zich per paardenkoets. Koetsier in rok op de bok. De grootste zorg was het opruimen van paardenpoep op de openbare weg. De gegoede burgerij kon nog op hun woord worden geloofd en voelde zich medeverantwoordelijk voor land en volk. Boeven waren van het kaliber Snuf en Snuitje. Als een advocaat had gezworen de waarheid te spreken dan kon daarop vast worden gerekend. Veel arme mensen die geen recht konden betalen en die dus ook niet het mooie en verheven rechtssysteem konden verstoren met hun dommigheden. Het aantal mensen dat een beroep deed op het rechtssysteem was beperkt, en het deftige rechtsgebouw was daarom overzichtelijk klein. Rechters namen de tijd in deze trage samenleving en schreven met hun ganzenveer pleidooien in zwierige letters en na heel lang nadenken. Heel diep nadenken was niet nodig, want heel veel wetteksten waren er nog niet en ook de jurisprudentie was beperkt. De procedures waren overzichtelijk en de uitspraken werden respectvol ontvangen. Dit is dus de werkelijkheid van de negentiende eeuw, een maatschappelijke complexiteit die alleen nog op eilanden als Ameland te vinden is, inclusief de zorg over door koetsen achtergelaten paardenpoep.
En op dit fundament staat dus het huidige rechtssysteem. De koets is door advocaten vervangen door een Maserati, het rechtsgebouw is een paleis of een kantorencomplex geworden. De ganzenveer is nu een vulpen of zelfs een iPad. Wat echt is veranderd zijn de maatschappelijk omgeving, de omvang en de complexiteit. Snuf is nu een cybercrimineel en Snuitje een hoogopgeleide ontsnappingsdeskundige. Niet duizenden maar miljoenen mensen doen een beroep op de rechtbank. Ook gewone burgers. Het aantal wetten en de hoeveelheid in de Tweede Kamer onderhandelde jurisprudentie zijn geëxplodeerd. De omvang en complexiteit zijn de rechter boven het hoofd gegroeid. Het rechtssysteem is door de negentiende-eeuwse hoeven gezakt. Maar verder is alles bij het negentiende-eeuwse oude gebleven: de procedures, de deftigheid, de toga’s, de verhoogde podia, de traagheid en de arrogantie. De rechtsspraak stort in elkaar doordat het niet innoveert en meebeweegt met de maatschappelijke ontwikkeling. De enigen die het rechtsgebouw nog mooi vinden zijn toeristen, degenen die er nooit geweest zijn, en degenen die binnenin genieten van de vergane glorie en de geurige herinneringen aan paardenpoep. Of zoals een zeer ervaren jurist, voormalig advocaat en procureur, en een goed mens het verwoordde: het rechtssysteem is uitstekend geschikt voor hen met voldoende tijd en geld om het decennialang uit te zingen. Voor de rijken en de boeven dus. En niet te vergeten: voor de juristen. Het is een schande.
B. de Wit te Rotterdam