Interview door Michiel Rohlof met Luc van Daele, Managing Director Legadex en Ivar Timmer, Onderzoeker en Hoofddocent bij de master Legal Management aan de Hogeschool van Amsterdam
De opkomst van LegalTech verandert de juridische wereld momenteel in hoog tempo. Met één druk op de knop genereert een cliënt straks adviezen, waar nu nog de hoofdprijs voor betaald wordt. Het verdienmodel van klassiek geschoolde advocaten komt door deze ‘commoditization’ sterk onder druk te staan en paralegals gaan de komende jaren veel taken overnemen, denkt Luc van Daele, directeur bij juridisch dienstverlener Legadex. Door hun procesmatige manier van werken en een sterke affiniteit met IT zijn het de paralegals die straks de ruggengraat van een kantoor of juridische afdeling gaan vormen.
Van Daele merkt het al enige tijd: de vraag naar paralegals groeit. Waar deze functie in Angelsaksische landen al veel langer een volwaardige rol speelt, krijgt de paralegalrol nu ook in Nederland steeds meer voet aan de grond. Bij juridische afdelingen wordt steeds meer belang gehecht aan IT gerelateerde competenties. Deze competenties komen in de beroepsopleiding van bedrijfsjuristen en advocaten niet of nauwelijks aan bod, terwijl voor paralegals IT en bijvoorbeeld kennis van werkprocessen een van de belangrijkste kerncompetenties is.
General Counsels zien de meerwaarde van deze rol binnen hun juridische teams al langer en ook de advocatenkantoren worden nu wakker, aldus Van Daele. “Zo’n beetje elk groot advocatenkantoor is hier de afgelopen twee jaar op bezoek geweest om te kijken hoe zij paralegals binnen hun eigen organisatie kan inpassen. Het klassieke vooroordeel van paralegals als juridische medewerkers die alle rotklusjes over de schutting geworpen krijgen, verdwijnt snel naar de achtergrond. Door hun kennis van IT en LegalTech zijn het namelijk de paralegals die de komende jaren de transitie naar een slimme, efficiënte juridische dienstverlening zullen verwezenlijken. De rol van paralegal krijgt daarmee steeds meer inhoud.”
Tijdens de derde Paralegal Day (2 november 2017 jl. in Amsterdam) zijn paralegals en bedrijfsjuristen dieper ingegaan op de specifieke rol die paralegals binnen een bedrijf of advocatenkantoor innemen. Van Daele omschrijft de paralegal als procesmatige jurist met een stevige basiskennis van het recht maar ook met een flinke dosis IT kennis en een sterk organisatorisch en analytisch vermogen. Met name die IT-kennis zal de komende jaren het verschil gaan maken, denkt hij. “Nu al wordt veel juridisch werk ondersteund door software op basis van kunstmatige intelligentie en dat gaat alleen maar toenemen. Er zijn juristen nodig die die systemen begrijpen en de uitkomsten ervan kunnen analyseren. Dat is een rol die bij uitstek bij de paralegal past.” Als voorbeeld noemt Van Daele een recente klus die Legadex voor een financieel dienstverlener verrichtte. ‘Een hypotheekportefeuille bestaande uit een veelvoud van systemen, datasets en contracten, moest verkoopklaar gemaakt worden. Met behulp van slimme software is deze eerst volledig geanalyseerd en daarna is er door een groep paralegals een conclusie aan verbonden. Dat is werk dat door een hoge component IT niet door klassieke advocaten kan worden gedaan.”
Onder de merknaam Review Robot ontwikkelt Legadex bruikbare AI-toepassingen voor de juridische praktijk om daarmee zoveel mogelijk informatie uit een dataset te halen en daar conclusies aan te verbinden. En ook daar zorgen paralegals voor een menselijke check en controle. Van Daele: “De toepassingen van kunstmatige intelligentie zijn legio. Waar bedrijven echt behoefte aan hebben, is inzicht in hun data om daar op het gebied van bijvoorbeeld privacy, M&A, de GDPR of jaarverslagen ook iets mee te kunnen doen. Die taak kun je beter neerleggen bij goed geschoolde paralegals die vanuit data denken, want traditionele advocaten kunnen daar niets over zeggen. Dat zien nu ook de advocatenkantoren, die steeds meer technisch geschoolde juristen aantrekken.”
Ivar Timmer, Onderzoeker en Hoofddocent bij de master Legal Management aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA), ziet deze trend ook en in het curriculum van de HvA zijn vakken als legal design en procesmanagement dan ook standaard. Timmer verwacht dat steeds meer hbo-juristen op die manier hun weg zullen vinden richting advocatuur en bedrijfsleven, in een rol als paralegal.
Timmer: “Veel juridische afdelingen maken de laatste jaren werk van functiediffe-rentiatie, mede onder invloed van digitalisering. Juridische afdelingen die intensief bezig zijn met het optimaliseren en inrichten van processen komen vaak vanzelf tot de conclusie dat sommige taken beter kunnen worden belegd bij hbo-juridische professionals. Elke juridische afdeling heeft een diversiteit aan taken, die zeker niet allemaal matchen met de kennis en vaardigheden van klassiek opgeleide juristen. Een goed op elkaar ingespeeld team van paralegals en juridisch inhoudelijk specialisten werkt effectiever dan een team met alleen maar ‘klassieke’ juristen.
Timmer onderscheidt verschillende typen paralegalfuncties: Sommige hebben een accent op contractmanage-ment en corporate housekeeping, andere op het behandelen van veel voorkomende casuïstiek, het werken aan juridische projecten of het beheren van legal tech-applicaties. Timmer: “Vroeger ontbrak een goed matchende vooropleiding en de ‘zittende’ generatie paralegals heeft dan ook sterk verschillende opleidingsachtergronden. Met de start van HBO-Rechten in 2002 is er een goed passende voorbereiding voor een carrière in een ‘parajuridische functie’ gekomen. Op basis van arbeidsmarktonderzoek en in afstemming met de beroepspraktijk zijn er landelijk zeven competenties geformuleerd, waar alle HBO-Rechtenopleidingen hun curriculum op afstemmen. Bij deze competenties kun je denken aan juridisch analyseren, adviseren en organiseren. Om studenten hierin op te leiden heeft het curriculum het recht als kern en besteedt het daarnaast veel aandacht aan communicatie, organisatorische vaardigheden en IT.”
Natuurlijk is er ook een kostenplaatje aan verbonden: een hbo-geschoolde jurist zal in aanvang minder verdienen dan een universitair jurist. Toch zijn het met name de IT-competenties die beter passen bij wat er in de toekomst nodig is, denkt Van Daele. Veel van de diensten die Legadex nu uitrolt hebben een basis in juridische informatievoorziening, zoals de opbouw van virtuele datarooms en due diligence bij M&A transacties, maar ook corporate housekeeping en contractmanagement binnen juridische afdelingen. Het gaat daarbij vaak om grote hoeveelheden data die moeten worden verwerkt en geanalyseerd, waarbij steeds vaker gebruik gemaakt wordt van kunstmatige intelligentie. Van Daele: “In feite zijn bedrijven bezig met het terugbrengen van handmatig werk en het verschaffen van beter inzicht in de relevante informatie. Voor het uitlezen van die systemen en het verbin-den van conclusies aan die analyse is zowel juridisch als technisch inzicht nodig. Zulke competenties vind je eerder bij een hbo-jurist.”
Sinds 2010 is er ook een heuse ‘Beroepsopleiding Paralegals’ bijgekomen, een samenwerking tussen Legadex en de Stichting Beroepsopleiding Paralegals (SBP).
Het aandeel IT is ook flink aanwezig, met o.a. een module juridische software en veel aandacht voor de toepassing van kunstmatige intelligentie bij o.a. contractmanagement en projectmanagement. Van Daele: “Denken vanuit data is één van de kernkwaliteiten van een paralegal en dat gaat de komende jaren zijn vruchten afwerpen, nu steeds meer bedrijven en advocatenkantoren, maar ook de rechterlijke macht, kijken naar manieren om kunstmatige intelligentie toe te passen. ‘Legal’ is behoorlijk wakker geworden als het gaat om de inzet van LegalTech. Het is heel boeiend om te zien dat niet de kernberoepen zoals een advocaat of bedrijfsjurist, maar juist de van oudsher ondersteunende functies als een paralegal in de schijnwerpers staan. Je ziet het ook in de medische wereld: kunst-matige intelligentie gaat daar de komende jaren veel werk van artsen overnemen en de behoefte aan IT-onderlegde professionals met een basiskennis van de geneeskunde neemt toe.”
Ook Timmer van de HvA juicht initiatieven als de Beroepsopleiding Paralegal sterk toe: volgens hem een teken dat de beroepsgroep steeds verder professionaliseert. “Wij leiden studenten beroepsgericht op, maar richten ons op de gehele rechtspraktijk, van decentrale overheid tot Openbaar Ministerie en bedrijfsleven. In de eindfase van de opleiding specialiseren studenten zich in een bepaalde sector, maar we kunnen zeker niet alle aspecten bestrijken. Uiteindelijk moet een alumnus zich bij een werkgever gericht doorontwikkelen. Daarbij is voortdurende bij- en nascholing nodig en daar voorziet een opleiding als die van Legadex in.”
Van Daele concludeert: “De afgelopen jaren keek met name de advocatuur de kat uit de boom, maar de ontwikkelingen in de juridische wereld gaan nu zo snel dat het niet meer verstandig is om vast te houden aan de traditionele marktbenadering. Bedrijven vragen om oplossingen die een traditionele advocaat niet altijd kan leveren. Paralegals hebben in dat opzicht de toekomst: zij zijn veel beter uitgerust voor de juridische werkelijk-heid die de komende jaren zal ontstaan.”